Hoại tử vô mạch chỏm xương đùi là nguyên nhân thường gặp gây hư khớp háng, khiến bệnh nhân đau nhiều và mất khả năng vận động. Khi bệnh tiến triển nặng, điều trị hiệu quả nhất là thay khớp háng toàn phần. Ca lâm sàng của bệnh nhân Đ (1979) do bác sĩ Hiếu thực hiện đã thay khớp thành công sau 1 giờ 30 phút phẫu thuật. Sau mổ, bệnh nhân phục hồi vận động tốt, giảm đau rõ rệt và cải thiện chất lượng cuộc sống.
Khớp háng và chức năng của nó
Khớp háng là một khớp lồi cầu, nơi đầu trên xương đùi (chỏm xương đùi) di chuyển trong ổ cối ở xương chậu. Nhờ đó, khớp háng cho phép chân cử động về nhiều hướng và chịu được trọng lượng cơ thể. Khi khớp háng khỏe mạnh, người ta có thể đi, đứng, ngồi hoặc chạy nhảy bình thường. Ngược lại, khi cấu trúc khớp bị hư hỏng (như trong hoại tử vô mạch chỏm xương đùi), người bệnh sẽ đau đớn và không thể vận động bình thường.
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Hoại tử vô mạch chỏm xương đùi xảy ra khi dòng máu nuôi dưỡng đầu xương đùi bị gián đoạn, dẫn đến tổn thương và tiêu hủy xương dần dần. Có hai nhóm nguyên nhân chính:
- Chấn thương nặng ở khớp háng: ví dụ gãy cổ xương đùi, trật khớp háng, sẽ làm đứt mạch máu nuôi chỏm xương đùi. Sau một chấn thương lớn như vậy, hoại tử có thể xảy ra sau khoảng vài tháng đến vài năm.
- Nguyên nhân không do chấn thương: gồm nhiều yếu tố nguy cơ mạn tính như:
- Lạm dụng rượu bia: chất cồn gây viêm mạn và tắc các mạch máu nhỏ nuôi chỏm đùi.
- Dùng thuốc corticoid kéo dài (thuốc chống viêm mạnh): làm tăng nguy cơ hoại tử do ảnh hưởng lên thành mạch máu.
- Các bệnh lý mạn tính khác: bệnh máu (ví dụ hồng cầu hình liềm), bệnh tự miễn (lupus ban đỏ), rối loạn đông máu… cũng làm giảm lưu lượng máu đến khớp háng.
- Các trường hợp đặc biệt: hóa trị/xạ trị ung thư, chấn thương áp suất (thợ lặn, thợ mỏ) cũng có thể là nguyên nhân hiếm gặp.
Nghiên cứu cho thấy khoảng 2/3 trường hợp hoại tử không do chấn thương liên quan đến rượu bia hoặc thuốc corticoid. Ngoài ra, bệnh thường gặp ở nam giới (chiếm ~80%) và ở độ tuổi trung bình 30–50 tuổi, mặc dù có xu hướng ngày càng trẻ hóa.
Triệu chứng và ảnh hưởng đến chức năng vận động
Ban đầu hoại tử chỏm xương đùi thường không có dấu hiệu rõ rệt; người bệnh có thể vẫn sinh hoạt bình thường mà không biết mình mắc bệnh. Khi bệnh tiến triển nặng, triệu chứng điển hình là:
- Đau vùng háng, bẹn, lan xuống đùi: ban đầu chỉ đau khi đi lại, đứng lâu, về sau có thể đau âm ỉ ngay cả khi nghỉ ngơi.
- Hạn chế vận động khớp háng: đặc biệt khó dạng chân, xoay trong/ngoài chân. Nhiều người bệnh không thể ngồi xổm hay cởi giày dép bình thường vì đau và cứng khớp.
- Dáng đi thay đổi: người bệnh đi khập khiễng, thân mình nghiêng về phía lành để bớt đau. Nếu cả hai bên khớp háng đều bị (ít gặp hơn), bệnh nhân gần như không thể đi lại được.
Những triệu chứng này khiến khả năng sinh hoạt và chất lượng cuộc sống giảm sút nghiêm trọng. Bệnh nhân có thể phải dùng nạng hoặc xe lăn và không thể tự đứng dậy, ngồi xuống dễ dàng. Nếu không được điều trị kịp thời, chỏm xương đùi sẽ tiếp tục bị xẹp và có nguy cơ bị tàn phế (mất hoàn toàn khả năng đi lại).
Điều trị: thay khớp háng toàn phần
Khi hoại tử chỏm xương đùi tiến triển đến giai đoạn muộn, thuốc và vật lý trị liệu không còn hiệu quả, phẫu thuật thay khớp háng toàn phần là biện pháp cần thiết để phục hồi chức năng và tránh tàn phế. Trong phẫu thuật này, đầu xương đùi bị hoại tử và ổ cối bị tổn thương sẽ được cắt bỏ và thay thế bằng khớp nhân tạo. Theo đó:
- Bác sĩ sẽ khoan một ống nhỏ trong xương đùi và cấy vào đó một chuôi kim loại (stem) để gắn vào thân xương.
- Đầu xương đùi bị cưa bỏ, thay bằng chỏm nhân tạo (bóng bằng kim loại) gắn vào đầu chuôi đã cắm sẵn.
- Ổ cối ở xương chậu cũng được làm sạch, sau đó đặt một cup nhân tạo (lót bằng kim loại hoặc ceramic có đệm nhựa polyethylene) để tạo ổ mới cho chỏm đùi di chuyển
Khớp háng nhân tạo toàn phần do vậy gồm ba phần chính: chuôi cắm vào xương đùi, chỏm (head), và ổ cối (cup) gắn vào xương chậu. Khi đã lắp đặt xong, chỏm nhân tạo sẽ di chuyển trong cup mới tương tự như cơ chế khớp thật, cho phép người bệnh cử động chân trở lại. Phẫu thuật này thường giúp giảm đau rõ rệt và phục hồi khả năng đi lại; sau mổ, nhiều bệnh nhân gần như hết đau và đi lại bình thường trở lại (tuy vẫn cần tránh gập háng quá 90° hoặc các hoạt động quá nặng để bảo vệ khớp mới).
Câu chuyện của bệnh nhân Đ
- Bệnh nhân Đ (sinh năm 1979) đến khám với tình trạng hư khớp háng trái nặng do hoại tử vô mạch chỏm xương đùi kèm can hóa khớp. Trước mổ, bệnh nhân không thể cử động khớp háng trái vì đau nhiều, chỉ di chuyển được khi rất hạn chế.
- Ca mổ thay khớp háng trái do bác sĩ Hiếu thực hiện, kéo dài khoảng 1 giờ 30 phút và diễn ra thuận lợi, không có biến chứng. Trong mổ, đầu xương đùi đã hoại tử được cắt bỏ và thay bằng khớp nhân tạo.
- Kết quả sau mổ: Bệnh nhân tỉnh táo và bắt đầu tập đi trong phòng hồi sức. Đến ngày thứ nhất, bệnh nhân đã giảm đau rõ rệt và dần hồi phục vận động khớp háng. Sau vài ngày, bệnh nhân có thể đi lại với khớp háng mới gần như bình thường. Chức năng vận động cải thiện tốt, và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân cũng được phục hồi đáng kể.
Liên hệ với chúng tôi:
Địa chỉ: 118 Đào Cam Mộc, Phường 4, Quận 8
Email: dr.nguyenhieu.ctch7a@gmail.com
Hotline: 0982 416 868
Website: bsnguyenngochieu.com
